Blije gezichten op 25 februari 2014 toen gemeente en de vers opgerichte stichting Coehoorn Centraal een korte overeenkomst tekenden voor een alternatieve ontwikkeling van een deel van de wijk Coehoorn.
Een overeenkomst met een einddatum: 1 september 2018.
Maar na alle applaus, ‘hoog bezoek’, onderzoeken, publicaties, vermeldingen in diverse gemeentelijke en provinciale beleidsnota’s, dacht niemand er meer aan: dat het project ook kan stoppen. En de kans dat Coehoorn Centraal de strijd op het stadhuis verliest is erg groot geworden. Op 1 oktober as. neemt het bestuur van Coehoorn Centraal een besluit: doorgaan op een totaal andere voet of stoppen. De laatste optie is het meest waarschijnlijk.
Een relaas over een project dat mogelijk wordt uitgerookt omdat de stad grond als speculatiemateriaal beschouwt.
Burgerkracht als cadeau voor de stad
Voormalig burgemeester was er snel bij. Amper een maand na de installatie van Herman Kaiser was hij al op bezoek in Coehoorn. Tijdens het bezoek in augustus 2013 liet hij zich ontvallen: ‘Zovelen zoeken naar voorbeelden van bestuurlijke vernieuwing, naar een andere verhouding tussen burger en overheid, maar die zijn er nog weinig. Maar hier in Coehoorn zie ik het gebeuren. In Arnhem.’ Om er later aan toe te voegen dat hij het als een ‘cadeau voor de stad’ beschouwde. Dat was een vroeg compliment, want veel had het project nog niet kunnen laten zien.
Nu 4 jaar later is de situatie totaal anders. Het project heeft laten zien dat met gemotiveerde inzet van burgers die in de kracht van Arnhem geloven, veel kan worden bereikt. Ruim 70 ondernemers, overwegend in de creatieve sector, hebben hun draai gevonden in Coehoorn. De energie die dat bij hen, maar ook bij relevante partijen buiten de stad, heeft losgemaakt, is boven alle verwachting.
Na alle applaus, ‘hoog bezoek’, talrijke onderzoeken, publicaties, lovende vermeldingen in diverse gemeentelijke en provinciale beleidsnota’s, dacht niemand er meer aan: dat het project ook kan stoppen.
Een bijzonder avontuur, mooie leerschool
Wethouder Elfrink sprak in september 2013 in een speciale videoboodschap: ‘Nog nooit heeft een overheid in haar duizendjarige bestaan iets gedaan waarvan ze vooraf niet van wist hoe het zou aflopen. Met Coehoorn Centraal doet de Arnhemse overheid dat wel. Een gewaagd project, waar ongeacht de uitkomsten, we veel van zullen leren.’
Dat waren ware woorden. De stad heeft buiten haar grenzen veel waardering gekregen voor haar moed om een dergelijk initiatief zoveel ruimte te geven. Ongeacht de uitkomst, zullen we er veel van leren, sprak de wethouder. Dat is nog maar de vraag. Met Coehoorn wilden de initiatiefnemers niet alleen een andere manier van stad-maken realiseren, maar ook een andere kijk op de rol van kapitaal daarbij.
Zouden dit soort ontwikkelingen niet in de breedte op waarde gewaardeerd moeten worden? In tegenstelling tot het zo gebruikelijk mono-denken dat stadsontwikkelen vooral er om gaat om de huid, lees gemeenschapsgrond, zo duur mogelijk te verkopen. Een sociaal-economische beschouwing over de diepere doelen achter ons project voert in dit verband te ver. Echter we kunnen gerust constateren dat het er alle schijn van heeft dat ook Coehoorn Centraal toch ‘gewoon’ een pauzenummer is geweest, dat in de huidige euforie over stijgende vastgoed- en grondprijzen gewoon moet worden uitgerookt zodat de plek weer ‘serieus kan worden ontwikkeld’.
Wat is er aan de hand?
Augustus 2016 was het enthousiasme over de resultaten (al na 3 jaar!) al zo groot dat gemeente en de stichting een start maakten met het nadenken en bespreken van een mogelijke toekomst van het project na 2018. Dat werd een traject met vallen en opstaan. Momenten van hoop en wanhoop.
Het project heeft van begin af aan het geluk gehad met deskundige en toegewijde ambtenaren te hebben gewerkt. Zonder hun inzet was het project niet zover gekomen. Ook de impliciete steun in het college droeg bij aan het draagvlak van het project op het stadhuis.
Ondanks alle applaus hangt de toekomst van het project aan een zijden draadje
Toch hangt de toekomst van het project, tamelijk onverwacht, aan een zijden draadje. In gesprekken met ambtenaren en wethouder Elfrink werd in augustus jl. overeengekomen dat de panden door de ondernemers tegen getaxeerde marktwaarde zouden kunnen worden gekocht. Immers de gemeente wil van al het vastgoed af dat niet bestemd is voor haar wettelijke taken zoals onderwijs of bestuur. Daarenboven willen ook de ondernemers en de stichting een vorm vinden die recht doet aan de doelen van het project, maar ook aan de belangen van de stad: verkoop van panden tegen een reële marktwaarde.
Begin september zou het college een besluit nemen over dit voorstel tot verkoop. Het onderwerp is echter niet aan de orde gesteld of gekomen. De eerste signalen van een interne onenigheid over de toekomst van Coehoorn leidde tot uitstel van het besluit. Afspraak met de wethouder werd verzet. De zaak dreigde en dreigt te verzanden in een interne strijd. Het project Coehoorn Centraal werd van knuffelproject een hoofdpijndossier.
Waar gaat het toch mis?
Gemeenten hebben de laatste decennia fors ingezet op het verkopen van vastgoed en grond. Soms was er sprake van een vorm van speculatie met gemeenschapsgoederen, dat grond in de kern is. Speculatie omdat met het veranderen van de bestemming, de gemeente de waarde van haar grond de hoogte in kan jagen. En dat is ook door heel Nederland op grote schaal gebeurd. Een bizarre situatie, waar klaarblijkelijk geen politicus van wakker ligt. Inmiddels hebben veel gemeenten de deksel op de neus gekregen: Apeldoorn ging voor €200 miljoen het schip in, terwijl Arnhem en Nijmegen voor ‘slechts’ €70 miljoen de boot in zouden zijn gegaan.
Het project Coehoorn Centraal werd van knuffelproject een hoofdpijndossier.
Maar lessen zijn niet geleerd, ondanks bovengenoemde profetische uitspraken van wethouder Elfrink.
In de euforie van de met schuld gefinancierde economische ‘opleving’ gaan alle remmen weer los. De afdelingen vastgoed, ook ‘vastgoedbedrijf’ genoemd, zien de (g)ouden tijden terugkeren. Grond moet weer naar de hoogste bieder. Daarbij wordt geen brede afweging gemaakt van alle sociale en economische effecten, of de effecten op de PR van de stad als stad voor (startende) ondernemers, of de effecten op de verlevendiging van de wijk.
Knelpunt bij integrale afweging is dat overheden functioneel zijn georganiseerd. Elke afdeling zijn eigen koninkrijk, elke wethouder zijn eigen speerpunten. Het is een voortdurende strijd om het eigen gelijk. En van alle koninkrijkjes is die van vastgoed vrijwel onaantastbaar.
‚Burger-stadmakers‘ moeten geen onderdeel worden van een ‘stedelijk beleid van ‘bevolkings-politiek en georkestreerde verdringing‘.
‚Creatieven worden gebruikt om migranten en de overtollige restanten van de arbeidersklasse verder weg te duwen om zo ruimte te genereren voor het uitdijende stadscentrum en de blanke tweeverdieners.’
‘De creatieve klasse, zelf half slaapwandelend, gidst de maatschappij richting een griezelige nachtwakerstaat, waarin de regering haar taken afgeknot heeft tot het aansteken van de straatlantaarns.
Of kunnen kunstenaars dat ook goedkoper doen?’
Pittige uitspraken van de website Frontlinie waar ervaringen in het Amsterdamse zijn onderzocht en to-the-point zijn beschreven.
Wat verdwijnt (ook) als Coehoorn stopt?
Als Coehoorn niet doorgaat, is het scenario hoogstwaarschijnlijk dat de grond wordt verkocht en de meeste panden als ‘overbodig’ en ‘ontwikkelingsbelemmerend’ worden gesloopt. Als Coehoorn doorgaat zal dat slechts met een enkel pand kunnen gebeuren. De andere panden zullen worden verbeterd.
Inmiddels heeft het Arnhemse Volkshuisvesting na een aantal besprekingen tussen het stichtingsbestuur van Coehoorn Centraal en de directie van VHV laten weten veel te zien in de aanpak van Coehoorn Centraal. Daarbij hebben beide partijen uitgesproken partners te worden in te de ontwikkeling van het gebied. Dat heeft zij ook aan het stadhuis laten weten. Met een lauwe reactie als resultaat.
In het kort valt met het verdwijnen van Coehoorn Centraal ook:
- de huiskamer van de wijk Coehoorn, het muziekcafé, de studieplek voor ArtEZ-studenten ‘Stella by Starlight’;
- 70 ondernemers, waarvan een aantal veelbelovende hebben aangegeven dan uit Arnhem te vertrekken;
- de contacten met 3 faculteiten van de Radboud Universiteit;
- de contacten met de Universiteit Wageningen;
- de contacten het de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen;
- de contacten met de Hogeschool voor de Kunsten ArtEZ,
- de contacten met de Hogeschool Larenstein;
- de contacten met de stad Düsseldorf en de daar gevestigde collega’s van broedplaats ‘Super7000‘;
- de innovatieve krachten onder de ondernemers;
- de ontwikkeling van Showroom 2.0 (dat zonder Coehoorn ook zal worden afgeblazen);
- een plek voor sociaal experiment;
- een plek voor reflectie op maatschappelijke en openbare orde;
- een plek voor sociaal ondernemerschap voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt;
- het imago van Arnhem als stad voor (startend) ondernemerschap;
- het imago van Arnhem als stad voor innovatie en creatief ondernemerschap;
- de support voor onderhoud van het Coehoornpark;
- de kansen voor een nieuwe economische ontwikkeling van Arnhem;
- een van de peilers onder het plan voor een ‘Creatieve Corridor‘;
- het laboratorium voor alternatieve stadsontwikkeling, nieuwe economie en burgerparticipatie;
- enzovoort…
Een cadeau noemde Herman Kaiser Coehoorn Centraal, een voorbeeld van burgerkracht, in ‘zijn Arnhem’. Maar het heeft er alle schijn van dat het cadeau niet wordt aangenomen, de kans niet wordt gepakt, het DNA van Coehoorn niet wordt begrepen.
Een concurrerende visie op de plek van Coehoorn Centraal is er niet, zo heeft de gemeente laten weten. Sterker, mede door Coehoorn Centraal heeft het concept ‘Creatieve Corridor’, waar de gemeenteraad deze weken over spreekt, vleugels gekregen.
De jacht op het snelle geld hebben beleidsmakers blind gemaakt voor een gedegen afweging.
En dan nu de haast
Na een jaar van besprekingen is de tijd gekomen dat de gemeente nu eindelijk een besluit neemt. Aan de kant van de ondernemers is er bereidheid tot het aankopen van panden. Ook Volkshuisvesting staat in de startblokken.
Inmiddels hebben de eerste ondernemers laten weten niet langer te willen wachten en zich op te maken voor vertrek, sommigen uit Arnhem.
De stichting zag zich daarom genoodzaakt om de gemeente een ultimatum te stellen: als de gemeente op 1 oktober geen besluit heeft genomen, hakt het bestuur van de stichting zelf de knoop door. De kans op een besluit tot afbouw van het project (per 1 september 2018) is levensgroot. Het betreft dan een voorbereidend besluit. Op 13 oktober zullen bestuur en raad van toezicht (waar de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en ArtEZ onderdeel van uitmaken) in een ingelaste gezamelijke vergadering een definitief en onomkeerbaar besluit nemen.
Dan valt het doek voor het veel bejubelde project en laat Arnhem het cadeau uit haar handen vallen. Na dit gemeentelijke debacle is het niet waarschijnlijk dat er de komende jaren nog iemand in Arnhem zal opstaan die zoveel energie en tijd in zo’n stadsproject wil steken als de twee initiatiefnemers van Coehoorn Centraal. Het zij zo.