Het is een nachtmerrie-scenario voor elke zich als ‘creatief en artistiek’ beschouwende stad: op een en dezelfde dag twee broedplaatsen na jarenlang succes beëindigen. Het staat Arnhem te wachten, tenzij er alsnog een wonder gebeurt.
Twee-in-een
Het creatieve gesternte voor Arnhem staat niet gunstig. Zo moest het Museum Arnhem onlangs sluiten voor een langdurige verbouwing. De verbouwing ging echter niet van start, want de aannemer trok zich ter elfder ure terug. Het museum is nu voor enkele jaren dicht.
Nu dreigen ook nog eens twee populaire ‘broedplaatsen’ te sluiten, nota bene op dezelfde dag, 1 september as.: Kunstwerkplaats KW37 in Arnhem-Zuid en Coehoorn Centraal in Arnhem-Noord. Ook het aantal ateliers voor kunstenaars in Arnhem zal binnenkort met ruim 200 afnemen. Hoe kan het noodlot zo toeslaan?
Een korte beschouwing.
Kunst in zuid
Nadat zij al op verschillende locaties in de stad hun werkplaats hebben gevestigd en door ‘ontwikkeling van het gebied’ weer te moeten verplaatsen, landde KW37 in 2009 in de Arnhemse wijk Schuytgraaf. Zeker in die tijd was deze wijk nog in ontwikkeling, en waren veel bouwvelden nog blakend leeg. De crisis van 2008 had de ontwikkeling helemaal stilgelegd. Er was dus ruimte genoeg in dit winderige deel van Arnhem. Een treinstation was in aantocht, een winkelcentrum nog een verre droom. De wijk kon wel wat impuls gebruiken en de gemeente bood hen een ruime perceel grond aan, tijdelijk.
Die tijdelijkheid bleek, zoals zo vaak, lang-tijdelijk en werd uiteindelijk ruim 8 jaar. Maar nu de graafmachines het terrein grenzend aan de Kunstwerkplaats inmiddels bouwrijp maken, wordt het tijd om te vertrekken.
Zo was het toch afgesproken, redeneren velen.
Toch kun je je afvragen waarom ‘de stad’ zich niet na zoveel jaren beraadt op de vraag of het initiatief niet een permanente plek verdient. Niet omdat de kunstenaars er al zo lang zitten, maar omdat zij met hun aanwezigheid iets hebben bijgedragen aan de wijk.
Creativiteit in noord
Het project Coehoorn Centraal begon in de loop van 2013, en kreeg van de gemeente een periode van 5 jaar om haar ambities waar te maken.
Naarmate de tijd vorderde bleek het project een doorslaand succes. Niet alleen waren er 80-90 ondernemers in Coehoorn Centraal verenigd, ook de grote belangstelling van andere gemeenten en onderzoeksinstituten sterkten de initiatiefnemers in hun vertrouwen in de toekomst na 1 september 2018.
Daarnaast groeiden een aantal ondernemers uit tot werkgevers van betekenisvolle omvang. Hun successen reiken inmiddels tot ver over de grenzen.
Maar de vijf jaar zijn bijna om. Gesprekken met de gemeente hebben niet geleid tot voldoende zekerheid over de toekomstige context van het project, zodat het aankopen van de panden door de stichting en ondernemers, een hachelijke zaak is geworden. Hierop besloot het bestuur om het project per 1 september as. te beëindigen, gelijk met Kunstwerkplaats 37.
Wat is de meerwaarde van een lantaarnpaal?
We denken er niet meer bij na, maar de vele duizenden lantaarnpalen in de stad kosten vele miljoenen voor aanschaf en plaatsing. Dan moet de elektriciteit nog betaald worden. Toch vraagt niemand zich af of dat wel een goede investering is. We krijgen er een gevoel van veiligheid voor terug. En comfort als we ons in donker door de straat bewegen.
Maar hoeveel is die veiligheid nu in euro’s waard? Kan iemand dat uitrekenen? Nee, niemand.
Toch moeten initiatieven, vooral als het om cultuur en kunst gaat, deze rekensom wel maken. Wat levert jullie aanwezigheid als kunstenaars op? Wat is het waard dat kinderen uit de wijk bij jullie kunstenaars vrij en in het groen kunnen ravotten? Wat is het waard om kinderen dichter bij kunst en cultuur te brengen? Wat is het waard dat ouders per sé bij jullie hun buitenschoolse opvang willen en niet ‘gewoon’ in de wijk? Niemand die het weet hoe je dat uitrekent. En toch is dat waar dit soort initiatieven steeds om wordt gevraagd: de rekensom van wat zij waard zijn voor de samenleving.
Kunst en cultuur zijn als een lantaarnpaal: het is een stralend baken in de duisternis, het werpt een ander licht op je omgeving, doet je beter zien en leidt je naar je volgende bestemming. Wat dat waard is? Veel. Maar niet in euro’s uit te drukken. Zoals ook met een lantaarnpaal.
Einde na een lange ontwikkelingstijd
Beide projecten hebben een lange aanloop gekend om tot een succesvol project te kunnen uitgroeien. Het zijn beide in hun eigen stadshelft en in hun soort, de grootste initiatieven van Arnhem. In de jaren na 2009 bloeiden in Arnhem talrijke culturele initiatieven op. Loods008, Luchtkasteel, Nachtkerk, Sequence Zero om er maar enkele te noemen. Vrijwel geen enkel initiatief heeft de jaren overleefd. Nu resten nog twee grotere initiatieven en ook die zullen, als er spoedig geen wonderen gebeuren, de deuren sluiten.
Arnhem heeft de laatste jaren vele tientallen miljoenen uitgegeven aan de bouw en renovatie van gebouwen met een culturele functie. De stad is daar zeker blij mee. Maar ondertussen worden plekken voor de humuslaag voor nieuw talent, door beleidsmakers ‘broedplaats’ genoemd, beschouwd als een tijdelijke ruimtevuller. En niet meer dan dat.
Sluiting van deze plekken zal de stad ontdoen van haar laatste twee grote ruimtelijke bottom-up initiatieven. Er zal een signaal vanuit gaan naar andere potentiële initiatiefnemers dat Arnhem hiervoor geen goede voedingsbodem meer is.
De Hogeschool voor de Kunsten ArtEZ, met vestigingen in Enschede, Zwolle en Arnhem, had de laatstgenoemde stad een aantal jaren geleden bijna de rug toegekeerd. Door snel handelen van de stad kon vertrek worden voorkomen. Arnhem moet ArtEZ niet door sluiting van twee locaties waar ArtEZ-studenten graag verkeren, weer in de verleiding brengen de stad alsnog de rug toe te keren.
Toekomstige gerenommeerde theatermakers en kunstenaar in de Arnhemse theaters en musea, moeten worden opgeleid en opgenomen in informele culturele en creatieve ontmoetingsplekken in de stad.
Met sluiting loopt de stad de kans een niet te berekenen schade toe te brengen aan haar naam als creatieve stad van het oosten.
Politiek lijkt waarde te zien
Tijdens het ‘ronde tafelgesprek’ van 13 juni jl. spraken raadsleden met bewoners van Schuytgraaf en een vertegenwoordiging van de KW37. De teneur lijkt te zijn dat een plek van KW37 van (niet te berekenen) waarde voor de stad is en een (nieuwe) en wel permanente locatie behoeft.
In een informele nabespreking bepleitten Coehoorn Centraal en KW37 bij een aantal politieke vertegenwoordigers, om na ‘de redding’ van beide initiatieven, te komen met een fundamenteel lange-termijn beleid op dit punt.
Het gaat daarbij om de vraag wat voor stad wil Arnhem zijn? Hoe wil de stad voeding geven aan nieuwe initiatieven, die in deze tijd van vluchtig kapitaal, na sluiting van KW37 en Coehoorn Centraal geen ruimte meer in de stad zullen vinden. Wat heeft de stad over voor haar culturele en creatieve humuslaag? Hoe blijft de stad aantrekkelijk voor haar culturele instellingen zoals ArtEZ? Durft zij gemeentelijke grondposities en maatschappelijke vastgoed in te zetten als middelen tot facilitering? Ziet zij de bijdrage van dit soort plekken voor de wijk en de stad als geheel?
Er komt een denkgroep die samen met belangstellenden uit de Arnhemse politiek de fundamenten gaat leggen voor een lange termijnbeleid. Want met incidenten-politiek, hoe goed bedoeld ook, zal Arnhem niet verder kunnen groeien als creatieve stad van het oosten.
* Foto’s M. van Mechelen
